ΔΙΓΛΩΣΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΛΟΓΟΥ

Τα παιδιά που έχουν κατακτήσει και χρησιμοποιούν δυο γλώσσες, θεωρούνται δίγλωσσα. Η κατάκτηση των δύο γλωσσών γίνεται παράλληλα και αφορά κυρίως την ηλικία που ένα παιδί αναπτύσσει το λόγο του, δηλαδή την ηλικία 0-6 ετών.

Τα δίγλωσσα παιδιά προέρχονται στην πλειοψηφία τους από μικτές οικογένειες ή οικογένειες μεταναστών, που για λόγους ένταξης στην κοινωνία ή για τη διατήρηση της μητρικής/πατρικής καταγωγής τους, διατηρούν την επαφή και με τις δύο γλώσσες.

Μια μεγάλη ανησυχία των γονιών που μεγαλώνουν δίγλωσσα παιδιά είναι οι δυσκολίες που θα αντιμετωπίσουν τα παιδιά τους τόσο στην ανάπτυξη του λόγου τους όσο και μετέπειτα στην φοίτηση τους στο δημοτικό. Όμως δεν υπάρχουν στοιχεία που να επιβεβαιώνουν ότι τα δίγλωσσα παιδιά θα παρουσιάσουν διαταραχές λόγου και ομιλίας ή μαθησιακές δυσκολίες. Παρ" όλα αυτά έχει γίνει μία άτυπη σύνδεση μεταξύ της διγλωσσίας και των προβλημάτων που μπορεί να παρουσιάσει ένα δίγλωσσο παιδί μεγαλώνοντας.

Μετά από έρευνες οι οποίες έχουν συγκρίνει μονόγλωσσα και δίγλωσσα παιδιά σε διάφορες ηλικίες, οι ειδικοί, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι τα δίγλωσσα παιδιά δεν υστερούν σε τίποτα από αυτά που έχουν μόνο μία μητρική γλώσσα. Τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά ο λόγος και στις δύο ομάδες παιδιών εξελίσσεται με παρόμοιο ρυθμό. Το παιδί που έρχεται στον κόσμο σε ένα δίγλωσσο περιβάλλον οφείλει να μυηθεί και στις δύο γλώσσες, καθώς η κάθε μια γλώσσα φέρει και την πολιτιστική κληρονομιά του λαού που την μιλά.

Επομένως, η διγλωσσία δεν είναι η αιτία παρουσίας προβλημάτων στο λόγο. Τυχόν προβλήματα λόγου και ομιλίας παρουσιάζονται είτε το παιδί είναι μονόγλωσσο είτε δίγλωσσο. Από την άλλη πλευρά, σε περίπτωση παρουσίας γλωσσικών διαταραχών, σε ένα δίγλωσσο παιδί, καλό θα είναι για ένα διάστημα να ενισχύεται σε μεγαλύτερο βαθμό η γλώσσα που χρησιμοποιείται στην κοινωνία που μεγαλώνει το παιδί, ώστε να είναι επαρκής η κατάκτηση της για την ένταξη του σε αυτή.

Συμβουλές για τους γονείς που μεγαλώνουν ένα δίγλωσσο παιδί:

Για τους γονείς που μεγαλώνουν ένα δίγλωσσο παιδί παιδί προτείνονται από κάτω μερικές συμβουλές που στοχεύουν στη σωστή γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού  σε ένα δίγλωσσο περιβάλλον.

• Ο κανόνας του Γάλλου γλωσσολόγου Grammont, "ένα άτομο – μια γλώσσα". Για παράδειγμα,  η μαμά θα πρέπει να μιλάει συνέχεια Αγγλικά και ο μπαμπάς Ελληνικά). Αυτό όμως θα πρέπει να γίνεται με τρόπο συστηματικό και όχι μόνο σε στιγμές που το επιθυμούν. Τα δίγλωσσα παιδιά κλειδώνουν πάνω σε δύο γλώσσες, αυτές των γονέων τους, από πολύ νωρίς και τις κατακτούν κανονικότατα ως ξεχωριστά συστήματα.
• Ένα μέρος, μια γλώσσα. Για παράδειγμα, χρήση της Αγγλικής γλώσσας στο σπίτι, χρήση της Ελληνικής γλώσσας στο σχολείο.
• Συσχέτιση της ομιλούμενης γλώσσας με συγκεκριμένο χρόνο της ημέρα. Για παράδειγμα, το πρωί όλοι στο σπίτι μιλούν αγγλικά,  ενώ το βράδυ ελληνικά. Αλλά και εδώ, η συστηματικότητα είναι απαραίτητη.
• Παροχή του σωστού περιβάλλοντος. Οι γονείς πρέπει να μιλάνε στο παιδί τους με φυσικότητα και όπως αυτοί αισθάνονται και να φροντίζουν να ακούει το παιδί τους συχνά και σε διαφορετικές καταστάσεις και τις δυο γλώσσες.
• Χρήση της ίδιας γλώσσας σε όλα τα παιδιά της οικογένειας. Για παράδειγμα, μιλάμε στη μια γλώσσα με το μεγαλύτερο παιδί και στην άλλη με το μικρότερο.

Ωστόσο, στην περίπτωση που διαπιστώνεται στο παιδί διαταραχή λόγου ή γλωσσική καθυστέρηση , η διγλωσσία θα πρέπει να αποθαρρύνεται. Στην περίπτωση αυτή, στόχο θα πρέπει να αποτελεί η επαρκής κατάκτηση μίας γλώσσας αρχικά.

Ποιος είναι ο ρόλος του λογοθεραπευτή στη διγλωσσία;

Οι διαταραχές στην ανάπτυξη του λόγου μπορεί να εμφανιστούν τόσο στα μονόγλωσσα όσο και στα δίγλωσσα παιδιά. Όταν ένα δίγλωσσο παιδί παρουσιάζει κάποιο πρόβλημα στην ανάπτυξη του λόγου πρέπει οπωσδήποτε να γίνει αξιολόγηση γλωσσικών ικανοτήτων του παιδιού (αν είναι εφικτό και στις δυο γλώσσες), ώστε να αποκτηθούν χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τη συνολική ικανότητα του παιδιού.

Στην περίπτωση που το δίγλωσσο παιδί παρουσιάζει διαταραχές στο λόγο (π.χ. γλωσσική καθυστέρηση) οι ειδικοί συμβουλεύουν τους γονείς  να διακόψουν  τη χρήση μιας γλώσσας (συνήθως του σπιτιού).

Με βάση την αξιολόγηση ο λογοθεραπευτής σχεδιάζει και προσαρμόζει το θεραπευτικό πρόγραμμα στις ανάγκες κάθε παιδιού.  Η λογοθεραπευτική παρέμβαση στα δίγλωσσα παιδιά στοχεύει στην επαρκή κατάκτηση μίας γλώσσας αρχικά.  Οι γονείς δεν πρέπει να θεωρήσουν τη διακοπή χρήσης μιας γλώσσας ως μια μόνιμη κατάσταση, αλλά να προσπαθήσουν να βρουν την κατάλληλη ευκαιρία για να ξαναεισάγουν τη δεύτερη γλώσσα.

---

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΛΕΚΤΙΚΗ ΔΥΣΠΡΑΞΙΑ

Τα παιδιά που παρουσιάζουν λεκτική δυσπραξία έχουν δυσκολία στο να δημιουργήσουν και να συντονίσουν τις ακριβείς κινήσεις που απαιτούνται για να εκφέρουν καθαρή ομιλία, ενώ δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν βλάβη νευρών ή μυών. 

Έχουν δυσκολία στην εκφορά ξεχωριστών ήχων της ομιλίας καθώς και στο να συνδέσουν τους ήχους αυτούς μεταξύ τους σε λέξεις. Σαν αποτέλεσμα η ομιλία τους να είναι συχνά ακατανόητη, ακόμη και για τα μέλη της οικογένειας τους.

Συνήθως, η διάγνωση γίνεται με βάση τα εξής χαρακτηριστικά:

• Δυσκολία να βάλουν ήχους και συλλαβές στη σωστή σειρά για να πουν τις λέξεις.
• Μεγάλη δυσκολία σε πολύπλοκες και πολυσύλλαβες λέξεις.
• Ασταθή λάθη (μπορεί να πουν μία λέξη με πολλούς διαφορετικούς τρόπους).
• Κάνουν κινήσεις αναζήτησης μέχρι να πουν τη λέξη που θέλουν (π.χ ψάχνουν που θα τοποθετήσουν  τη γλώσσα τους).
• Χρειάζεται να προσπαθήσουν αρκετές φορές για να αρθρώσουν σωστά μια λέξη.
• Διαταράσσεται ο ρυθμός και ο τόνος της ομιλίας.
• Τα άτομα έχουν καλύτερη γλωσσική κατανόηση απ ότι γλωσσική έκφραση.
• Ορισμένες περιπτώσεις εμφανίζουν και διαταραχές της μάσησης ή της κατάποσης.
• Μπορεί να συνυπάρχει με κινητική απραξία. Συγκεκριμένα μπορεί να συνοδεύεται με προβλήματα στη λεπτή κινητικότητα ( π.χ πώς να πιάσει το μολύβι ή το ψαλίδι) και με διαταραχές του κινητικού συντονισμού.

Συνυπάρχοντα χαρακτηριστικά:

• Καθυστερημένη γλωσσική ανάπτυξη
• Δυσκολίες στη λήψη τροφής
• Στοματική δυσπραξία που επηρεάζει κινήσεις των χειλιών, της γλώσσας ή του ουρανίσκου
• Γενικευμένη αναπτυξιακή δυσπραξία που επηρεάζει τον αδρό ή και λεπτό συντονισμό κινήσεων
• Μαθησιακές δυσκολίες που επηρεάζουν την ανάγνωση και την γραφή

• Οικογενειακό ιστορικό με δυσκολίες ομιλίας

Η λεκτική δυσπραξία έχει περιγραφεί σαν μία εξελικτική και εξελισσόμενη  κατάσταση. Το εύρος των προβλημάτων που βιώνονται ‘ξεδιπλώνονται’ καθώς το παιδί εξελίσσεται και οι απαιτήσεις από αυτό μεγαλώνουν. 

Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα η εμφάνιση του παιδιού που πάσχει από λεκτική δυσπραξία να είναι διαφορετική, από αυτή που αρμόζει στην ηλικία και το στάδιο ανάπτυξης του.

Γενικά θεωρείται ότι τα παιδιά με λεκτική δυσπραξία δεν βελτιώνονται χωρίς βοήθεια, απαιτείται τακτική άμεση θεραπεία από Λογοθεραπευτή.

Οι Λογοθεραπευτές χρησιμοποιούν διαφορετικές θεραπευτικές προσεγγίσεις για την θεραπεία της λεκτικής δυσπραξίας. Ένας από τους πλέον πιο αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισης είναι το Πρόγραμμα Nuffield, όπου κι εφαρμόζεται από το κέντρο μας!

Κατά τα πρώτα στάδια του Προγράμματος για την Δυσπραξία του Νuffield  προτείνονται στοματοκινητικέςασκήσεις που στοχεύουν στο να βοηθήσουν το παιδί να αναπτύξει ακριβείς και γρήγορες  κινήσεις σε όλα τα όργανα που συμμετέχουν στην εκφορά του λόγου και για να προετοιμάσει το συντονισμό αυτών των κινήσεων κατά τη διαδικασία εκφοράς λεκτικών ήχων.

Παρακάτω  προτείνονται  χρήσιμες στοματοκινητικές ασκήσεις  (χείλη –γλώσσα) για να βοηθήσετε τα παιδιά  στο σπίτι.

1. ΧΕΙΛΗ

Τα χείλη είναι σημαντικά για τον έλεγχο της σιελόρροιας ,της κατάποσης καθώς και για την εκφορά των ήχων του λόγου.

Καθόμαστε μαζί με το παιδί  μπροστά στον καθρέφτη , ζητήστε  από το παιδί  να
• Κάνει αστείες γκριμάτσες
• Ανοίγει και να κλείνει το στόμα του
• Φυσάει και  να ρουφάει χρησιμοποιώντας καλαμάκια ,μπαλόνια κλπ.

Ο στόχος της άσκησης είναι η βελτίωση του σχήματος που παίρνουν τα χείλη και οι κινήσεις τους  έτσι ώστε οι ήχοι της ομιλίας να εκφέρονται ευκολότερα.

2. ΓΛΩΣΣΑ

Η γλώσσα είναι και αυτή σημαντική για την μάσηση ,την κατάποση καθώς και για την άρθρωση φωνημάτων.

Κατά τη διάρκεια της ομιλίας ,τα διαφορετικά μέρη της γλώσσας (το πρόσθιο τμήμα, οι πλευρές και η βάση της γλώσσας) πρέπει να κινούνται γρήγορα και με ακρίβεια  προς όλες τις κατευθύνσεις (πάνω-κάτω, μπροστά –πίσω, κλπ) προκειμένου να παράγουν διαφορετικούς ήχους.

Ενθαρρύνετε το παιδί σας να εξασκείται :

• Γλείφοντας γλειφιτζούρια
• Γλείφοντας κουτάλια
• Γλείφοντας κάτι γλυκό (μέλι , μερέντα ) από τα χείλη του
• Βγάζοντας τη γλώσσα του έξω  και να προσπαθεί να «φτάσει» τη μυτούλα του ή το πηγούνι του κλπ

Ο στόχος της άσκησης είναι να βελτιώσει  το σχήμα της γλώσσας  και τις κινήσεις της, έτσι  ώστε να ελέγχεται σωστά και να τοποθετείται με ακρίβεια προκειμένου να αρθρώνει σωστά τους ήχους.

Σημείωση: Οι κινήσεις γλώσσας μπορεί να είναι δύσκολες  και μπορεί να διαπιστώσετε ότι οι ασκήσεις που προτάθηκαν δεν είναι αποτελεσματικές .Εάν αυτό συμβεί  εγκαταλείψετε τις ασκήσεις  και επικεντρωθείτε σε ευκολότερες δραστηριότητες.

ΜΕΡΙΚΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ

• Ότι κάνετε, να το κάνετε σαν διασκεδαστικό παιχνίδι !
• Να το επαινείτε για την προσπάθεια, ακόμη και όταν δεν επιτυγχάνει το στόχο που έχετε θέσει.
• Έχετε το νου σας για κόπωση ,οι μύες κουράζονται πολύ γρήγορα.
• Η πρόοδος στον έλεγχο των μυών είναι συνήθως πολύ αργή ,έτσι μην είστε ανυπόμονοι ,προσπαθήστε να ενθαρρύνετε το παιδί να συνεχίσει την προσπάθεια.

Οι δραστηριότητες αυτές προτείνονται προκειμένου να σας βοηθήσουν αλλά σε καμία περίπτωση δεν αντικαθιστούν την θεραπεία . Εάν τα παιδιά δεν μπορούν  να κάνουν κάποια άσκηση  μη επιμείνετε γιατί η αποτυχία θα κάνει το παιδί σας πιο αρνητικό  και θα κάνει τη λογοθεραπεια δυσκολότερη για όλους τους εμπλεκόμενους. Συνεχίστε με κάτι που το παιδί μπορεί να κάνει μέχρι να πάρετε τις συμβουλές του ειδικου.